Het begon allemaal 4000-700 jaar voor Christus. In de Noordzee ontstonden lange strandwallen waarop duinen ontstonden. In de luwte ervan vormden zich uitgestrekte veenmoerassen en kwelders. Eerst was de natuur hier alleenheerser, maar in de loop van de Middeleeuwen nam de invloed van mensen toe. Op Vlieland ontstonden twee dorpen: West-Vlieland en Oost-Vlieland. West-Vlieland was hiervan de belangrijkste. Omstreeks 1650 stonden er meer dan 400 huizen. De inwoners leefden van landbouw, visserij en zeevaart. Door veranderende zeestromingen en zware stormvloeden zijn grote stukken land weggespoeld. Uiteindelijk is West-Vlieland in 1736 in zee verdwenen.  Door zandverstuivingen dreigde Oost-Vlieland onder het zand te verdwijnen. Om de teruggang van de kustlijn te stoppen, heeft Rijkswaterstaat  tussen 1854 en 1885 vijftig strekdammen aangelegd. Omstreeks 1870 begon Rijkswaterstaat ook met het aanplanten van helm tegen de verstuiving. In 1903 is begonnen met het aanleggen van de eerste bossen, geadviseerd door Staatsbosbeheer (opgericht in 1899).

Midden 16e en de 17e eeuw beleefde Vlieland door de glorieuze Oostzeevaart een ware Gouden Eeuw.  Vlieland lag aan de poort van de belangrijkste zeevaartverbindingen voor de Nederlanden. Honderden zeilschepen lagen hier op de ree. Legendarische zeehelden als Michiel de Ruyter, Cornelis Tromp en Witte de With zetten regelmatig voet aan wal op het eiland. In de tweede helft van de 18e eeuw raakte de vermogende positie van Vlieland in het slop, enerzijds door de ontwikkeling van de grote zandplaat De Richel (waardoor de scheepvaartroute gestremd werd) en anderzijds door de Franse bezetting. Er braken tijden van grote armoede aan en veel bewoners zochten hun heil elders. De redding was het opkomende toerisme begin 20e eeuw. De provincie Noord-Holland (waar Vlieland tot 1942 bij hoorde) had hier geen enkel vertrouwen in en wilde Vlieland tot 1921 laten ontruimen. Ook nu was het Rijkswaterstaat dat Vlieland redde. Zij wilden Vlieland behouden als golfbeker, een extra buffer voor de Afsluitdijk. Het toerisme is nu de belangrijkste bron van inkomsten op Vlieland. Vrijwel de gehele bevolking is direct of indirect afhankelijk van de gasten.

Net voordat je de Dorpsstraat binnengaat loop je tussen twee hoge witte muren door, “de Coupure”. Deze muren doen, samen met de “de klep” in de straat dienst als hoogwaterkering.

Het eerste huis aan de wadkant is het oude postkantoor, later het zogenaamde “Groene Weeshuis”. Omdat Vlieland destijds zowel het loodswezen als een zeevaartschool (tegenwoordig Hotel de Wadden) binnen haar poorten had, werd het eiland al in 1866 als eerste van de Nederlandse eilanden aangesloten op de morsetelegraaf, vandaar het voor Vlielandse begrippen relatief grote gebouw. Tegenwoordig is dit het Loodshotel.

Het oudste huis op Vlieland is het gebouw waarin museum Tromp’s Huys is gevestigd. Dit gebouw dateert al van 1575. Begin 17e eeuw is het uitgebreid tot de huidige grootte. Het museum Tromp’s Huys is volledig gerestaureerd. U komt er namen tegen als Cornelis Tromp en Michiel Adriaansz. de Ruyter.

Verderop in de Dorpsstraat vinden we onder de dorpsklok het Oude Raadhuis, dat geheel gerenoveerd is. In de gevel staat wel 1596, maar deze steen is uit een ouder gebouw gehaald. Sinds die tijd heeft er op dezelfde plaats wel een ander raadhuis gestaan, maar dat is in 1855 vervangen. In de pilaren voor de deur ziet men de twee vroegere wapens van Oost- en West-Vlieland.

De kerk dateert volgens oude kerkarchieven van 1607. In 1647 zijn de zijbeuken aangebouwd zodat een kruiskerk ontstond. Bij binnenkomst van de kerk staan nog walviskaken, onderhelften van de kaak van Groenlandse walvissen. Hierin staan namen gebeiteld, waaruit op te maken is dat de kaken vroeger werden gebruikt als grafpalen op het kerkhof. In 1920 heeft men de laatste kaken van het kerkhof gehaald om ze te bewaren. Ze stonden in de hoeken van de kerk, waar ze echter hadden te lijden van vocht. In 1997 zijn de kaken in Groningen gerestaureerd. Er is een replica gemaakt van een kaak, deze staat op het kerkhof, het origineel bevindt zich in Leiden.

Ten oosten van de kerk ligt het eilander kerkhof, hetgeen uit oude stenen blijkt. Ook bevindt zich er een begraafplaats voor gevallen geallieerde militairen en drenkelingen uit de beide wereldoorlogen.

Ten westen van de kerk staat het zogenaamde “Oude mannen- en vrouwenhuis”, het Armhuis.

Dit lange architectonisch bijzondere gebouw dateert uit 1662. Tot 1950 was het in gebruik bij het Armenbestuur en bood het onderdak aan de weduwen en wezen van het eiland. Nu heeft het gebouw een horecabestemming en is het een gewilde trouwlocatie.

Op 19 augustus 1666 voer de Engelse Marine naar Vlieland en vernietigde, in een alles verzengende vuurzee, meer dan 150 Nederlandse koopvaardijschepen die in de luwte van het eiland lagen te wachten op juiste wind voor de Oostzee handelsvaart. De Engelsen gebruikten hiervoor zogenaamde branders. Dit waren kleine, soms buitgemaakte of oude, schepen die vol lagen met brandbaar materiaal, zoals pek, en soms ook kruit. Deze branders werden met opzet aangestoken en dan in de richting van een vijandige vloot gestuurd om de vijandelijke schepen te vernietigen. Deze tactiek werd ook toegepast om de vijandelijke vloot paniek aan te jagen waardoor ze hun formatie opgaven. Bij deze actie verloren ruim 2000 mensen het leven. De volgende dag wilde de Engelse Admiraal Robert Holmes het dorp Vlieland platbranden, maar omdat het tij en de wind ongunstig waren gaf Holmes opdracht om West-Terschelling plat te branden. Op de kerk en de vuurtoren Brandaris na werd praktisch het hele dorp in as gelegd.

Deze “overwinning” van de Engelse Marine werd destijds uitbundig gevierd in heel Engeland. In Nederland werd - daarentegen - deze voor Nederland grootste maritieme catastrofe snel vergeten. Wekenlang was er geen scheepvaart naar de Oostzee en de Amsterdamse beurs was dagenlang dicht. Deze gitzwarte bladzijde van onze geschiedenis, waarbij meer mensen omkwamen dan bijvoorbeeld de watersnoodramp in 1953, werd dus snel en vakkundig in de doofpot gestopt.

1. Oude Kooi

Dit is het oudste stuk bos op Vlieland, aangelegd samen met de eendenkooi in 1898. Tot de 2e Wereldoorlog werden hier wilde eenden gevangen. De Oude Eendenkooi is te herkennen als het derde bos vanaf het dorp. Een vangarm is een aantal jaar geleden gerestaureerd, zodat je een beeld kunt krijgen hoe de eendenkooi ooit heeft gewerkt.

2. Vogelkijkhut Dodeman's Bol

Vanuit de vogelkijkhut bij Dodeman's Bol heb je een prachtig uitzicht over de vele wadvogels die hier komen eten en rusten.

3. Bomenland

Het Bomenland, het verst gelegen bos vanaf het dorp, is één van de oudere boscomplexen, aangelegd met dennen en sparren. Het bos is aangelegd tussen 1903 en 1906. De weg loopt dwars door het bos. De sparren zijn aan het einde van hun omloop en worden vervangen door loofbomen. Door het Bomenland is een wandelroute van Staatsbosbeheer aangelegd. Deze is wandeling is 3,5 kilometer en is te volgen aan de hand van de paaltjes met de gele banden.

4. Kroon's Polders

Dit is een natuurgebied van vier polders die tussen 1900 en 1930 zijn ingedijkt. Het gebied dankt haar naam aan de opzichter van Rijkswaterstaat die was belast met het toezicht op het inpolderen. Zijn achternaam was Kroon. Het gebied heeft meerdere functies; als vogelbroedgebied voor ± 70 vogelsoorten en als vluchtplaats én foerageergebied voor de vogels. Je kunt niet in het gebied, maar de wandeling eromheen is ook de moeite waard. Het gebied kan wel drassig zijn!  Breng ook zeker een bezoek aan de nieuwe vogelkijkhut in de Kroons Polders.

5. Kooiplekslid

Het Kooispleklid is een duingebied met hoge en lage duinen. Aan de westkant van dit duingebied ligt een cranberryvlakte. De vlakte was jarenlang in gebruik als weiland, maar is sinds 2000 weer onderdeel van het natuurgebied; vanaf het hoger gelegen fietspad is het uitzicht op de geplagde vallei de moeite waard. De kans is groot dat je een buizerd of torenvalk ziet jagen.

6. Naar buiten!

Staatsbosbeheer organiseert samen met Informatiecentrum De Noordwester regelmatig natuurexcursies. O.a. wadexcursies en excursies naar de Kroon's Polder, voor meer informatie en boekingen kun je terecht bij De Noordwester.

Van welke kant je ook komt met de boot; vanaf Texel, Terschelling, Harlingen of zelfs Engeland, je zult Vlieland altijd bereiken via de Waddenzee. Vanaf de veerboot kun je bij laag water de zeehonden zien zonnen op de Richel. De Richel is een zandplaat die van groot belang is als broedgebied van o.a. de bontbekplevier, strandplevier en dwergstern. Ook is het een van de belangrijkste rustgebieden van de grijze zeehond in de Waddenzee. Als je op Vlieland bent, mag een bezoek aan de Vliehors niet ontbreken. De Vliehors is een uitgestrekte zandvlakte op de westpunt van Vlieland, een uniek stukje natuur. Ook de Kroon’s Polders zijn een prachtig gebied.

Bescherming van het werelderfgoed
Het eiland wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Deze organisatie zorgt ervoor dat de natuurgebieden niet worden aangetast. De Kroon’s Polders zijn bijvoorbeeld niet toegankelijk voor publiek. Er loopt wel een wandelpad om het gebied heen. Ook kun je mee met de Kroon’s Polderexcursie van Informatiecentrum De Noordwester om de schoonheid van het gebied te ontdekken.

De dynamiek
Op Vlieland zorgen de wind en het daardoor  stuivende zand voor een permanente dynamiek op de eilanden. Op Vlieland is dit het beste te zien aan de zuidkant van de Vliehors. In de luwte van een paar grote stuifduinen ontstaan kwelders en nieuwe duintjes. Nieuwe kwelderplanten krijgen zo de kans om te groeien. Het jaar rond zijn er door de wind zandverstuivingen waardoor duinen ontstaan en weer verdwijnen. Geen week ziet het er hier hetzelfde uit!

Soortenrijkdom
De Kroon’s Polders hebben een zeer gevarieerd en bijzondere plantengroei. Dit heeft te maken met de overgangen van zoute naar een zoete omgeving. De binnenste polder wordt voornamelijk gevoed door zoet water en heeft dan ook een heel andere vegetatiestructuur dan de buitenste polder die grenst aan de Waddenzee. Zo groeien er bijvoorbeeld zeldzame orchideeën. Verder leven er veel soorten vogels. Je kunt de polders niet in, maar vanuit de vogelkijkhut bij Bomenland heb je een prachtig uitzicht over het grensgebied tussen land en Waddenzee.Op de grens van land en water is er ook genoeg te beleven. Je kunt mee met een wadexcursie of zelf de kustlijn afspeuren naar één van die bijzondere vogelsoorten die op Vlieland de zomer doorbrengt of het eiland tijdens de vogeltrek aandoet. Je kunt op het Wad bij de dijk ook zelf op zoek naar oesters, mossels en kokkels. Maar houd wel het getij in de gaten!

Voedselrijkdom
Het ondiepe water en de uitgestrekte zandplaten van de Waddenzee bevatten een enorme hoeveelheid voedsel voor vogels. Kleine visjes, garnalen, schelpdieren als kokkels, wadslakjes, zeepieren en nog veel meer. Hier komen veel vogels op af. De Waddenzee is daarmee een belangrijke voedselbron voor (trek)vogels.

Blik op de veerhaven

Het Noordzeestrand bij 't Badhuys

De waddenzee vanaf hotelletje De Veerman

Zicht op de jachthaven

Verschillende hoeken vanaf het Posthuys

Kampeerterrein Stortemelk

Uitzicht op de Waddenzee vanaf hotel Zeezicht